worried

Denken over de toekomst, als piekeren het probleem wordt


 

Het lijkt een natuurlijke neiging  om je af en toe zorgen te maken over de toekomst; negatieve gedachten over wat nog komen gaat, je voorstellen wat er mis kan gaan, of gedachtenketens waarin meerdere negatieve gebeurtenissen na elkaar voorkomen. Het zijn allemaal vormen van wat we ook wel piekeren noemen. En wat blijkt, een zekere mate van piekeren en zorgen maken is zelfs gezond. Het kan prestatieverhogend werken, en aansporen tot daden. Het vermoeden is dat deze vormen van bezorgdheid zijn ontstaan als constructieve vorm van probleemoplossend gedrag.

 

In het boeiende artikel ‘Why we Worry’, uit Scientific American Mind staan enkele interessante feiten over hoe onze hersenen werken op dit gebied: wat is de zin van zorgen? De highlights...

 

Negatieve gevolgen van piekeren

Hoewel piekeren dus gezond kan zijn, keert die vorm van denken zich soms ook tegen ons en kan leiden tot stress en angst. Als dit het geval is, ligt er vaak een sterke behoefte onder om alles onder controle te houden. De effecten daarvan kunnen op lange termijn negatief uitpakken. Langdurige vormen van stress kunnen het immuunsysteem verzwakken, en piekeren leidt ertoe dat het sympatsch zenuwstelsel minder goed reageert op een dreiging. Ook kan gepieker emotionele reacties afstompen.

 

Vicieuze cirkel

Het piekeren wordt onderdeel van een vicieuze cirkel, waaruit het lastig ontsnappen is. Die vicieuze cirkel begint bij de behoefte aan controle waar de piekergedachten uit voort komen. Dit zijn de gedachtenpatronen over de toekomst. Deze gedachtenpatronen laten een verhoogde hersenactiviteit zien in hersengebieden die te maken hebben met plannen maken, redeneren en impulsbeheersing.

 

Ook worden in de hersenen de insula en amygdala geactiveerd. De insula wordt actiever in reactie op zorgen, en de neiging om te piekeren wordt versterkt omdat mensen denken dat ze een potentieel verlies kunnen voorkomen. De amygdala, belangrijk voor de verwerking van negatieve emoties, activeert onze flight or fight response, ofwel vluchten of aanvallen. De overdreven alertheid en de angst zijn dan geboren. Het sympatisch zenuwstelsel wordt geactiveerd, en we kunnen de spanning en angst ook fysiek voelen.

 

Op hun beurt merken de hersenen deze fysieke toestand weer op. Dit leidt vaak tot de poging om de angst en gedachte uit te bannen. Je wordt je dan ten eerste bewust van de ongewenste gedachten, ten tweede probeer je onbewust jezelf te betrappen op de gedachten die je niet wilt; je maakt je hersenen ook nog extra gevoelig. Helaas is dit weer meer van dezelfde strategie: controle. En zo is de vicieuze cirkel rond.

 

De grens tussen gezond en ongezond piekeren is niet zo makkelijk aan te geven. Een zekere mate van piekeren lijkt prestatieverhogend te werken. Succesvolle mensen scoren waarschijnlijk iets hoger op de piekerschaal. Veel piekeren leidt echter tot minder functioneren.

 

RET: negatieve patronen herkennen en nieuwe patronen oefenen

Vormen van cognitieve gedragstherapie zoals de RET kunnen helpen om de negatieve gedachtenpatronen te doorbreken. De vicieuze cirkel wordt doorgeknipt. Dit gebeurt door de negatieve patronen te leren herkennen, en daarna nieuwe gedachtenpatronen te oefenen. Ook ontspanningsoefeningen maken onderdeel uit van de aanpak, om de fysieke spanning te verminderen. Als dit lukt dan kan piekeren weer denken over de toekomst worden.

 

Meer over RET kun je lezen in de hand out die door ons is ontwikkeld.